Το 1998 με τον Νόμο 2645 η Βουλή των Ελλήνων καθιερώνει τη 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος.
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 (νέο ημερολόγιο) οι κεμαλικές δυνάμεις, μετά τη νίκη τους επί των ελληνικών δυνάμεων και την άτακτη οπισθοχώρηση των τελευταίων, εισήλθαν στην πόλη της Σμύρνης.
Με την είσοδο των Τούρκων στην πόλη άρχισαν οι σφαγές Αρμενίων και Ελλήνων από Τούρκους κατοίκους, τσέτες και στρατιώτες καθώς και οι λεηλασίες περιουσιών, ενώ την ίδια ημέρα ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος παραδίδεται από τον στρατιωτικό διοικητή της Σμύρνης Νουρεντίν πασά στον τουρκικό όχλο στα χέρια του οποίου βρήκε μαρτυρικό θάνατο.
Με τις συστηματικές σφαγές του αρμενικού και ελληνικού πληθυσμού της πόλης, αλλά και των χιλιάδων προσφύγων που κατέφυγαν σ’ αυτή μετά την κατάρρευση του μετώπου, να συνεχίζονται, στις 13 Σεπτεμβρίου εκδηλώθηκε οργανωμένα και προμελετημένα από τους Τούρκους πυρκαγιά στην αρμένικη συνοικία της Σμύρνης.
Η πυρκαγιά που διήρκησε πέντε μέρες κατέκαψε την πόλη, πλην της μουσουλμανικής και εβραϊκής συνοικίας. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου ο ελληνικός και αρμένικος πληθυσμός που είχε συγκεντρωθεί στη Σμύρνη θα εγκαταλείψει την πόλη με πλοία με κατεύθυνση την Ελλάδα, εκτός των ανδρών ηλικίας 18 έως 45 ετών που οδηγήθηκαν όμηροι σε τάγματα εργασίας σ’ όλη την Ανατολία από τους οποίους ένα μεγάλο ποσοστό εξοντώθηκε από τους Τούρκους ή απεβίωσε από τις κακουχίες.
Η πυρπόληση της Σμύρνης, της εμβληματικής πόλης του Mικρασιατικού Ελληνισμού, σηματοδοτεί την κορύφωση της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από Νεότουρκους και κεμαλικούς και συμβολικά το τέλος των ελληνορθόδοξων κοινοτήτων της περιοχής και την έναρξη μιας νέας εποχής, αυτής της προσφυγιάς.
Περισσότερα τεκμήρια για τη ζωή των ελληνορθοδόξων στη Μικρά Ασία, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την ελληνική διοίκηση Σμύρνης, την καταστροφή, τις σφαγές, την προσφυγιά και την αποκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στην Ελλάδα μπορείτε να δείτε στην Ψηφιακή Πύλη Αρχείων για το 1922 που σχεδίασε και υλοποιεί το Τμήμα Επεξεργασίας Αρχείων της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους
Δείτε μέσα από τεκμήρια των αρχειακών συλλογών της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους
- Η Σμύρνη επτά μήνες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στα τέλη Μαρτίου - αρχές Απριλίου 1923. Η λήψη της φωτογραφίας (φωτογράφος Joseph Hepp), στην οποία απεικονίζονται τα κατεστραμμένα από τη φωτιά κτίρια της πόλης, έγινε από ελληνικό πλοίο που μετέβη στη Σμύρνη για την παραλαβή Ελλήνων αιχμαλώτων πολέμου στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής σύμβασης "περί αποδόσεως πολιτικών κρατουμένων και ανταλλαγής αιχμαλώτων πολέμου" που υπογράφηκε στη Λωζάννη στις 30 Ιανουαρίου 1923. ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Ν. Πλαστήρα
- Επιστολή Οικουμενικού Πατριάρχη Μελέτιου Μεταξάκη προς τον Μητροπολίτη Θυατείρων Γερμανό σχετικά με τους διωγμούς του ελληνικού πληθυσμού στον Πόντο, 13/1/1923
ΓΑΚ, Αρχείο Αυρηλίου Σπαθάρη (Κ342)
📌Επιστολή Έλληνα αιχμαλώτου από στρατόπεδο αιχμαλώτων στην Άγκυρα. Δεκέμβριος 1922. ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Πολιτικού Γραφείου Πρωθυπουργού
📌Αίτηση πρόσφυγα από το Πλωμάρι που αναζητά την αγνοούμενη οικογένεια του συνεταίρου του από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί). Δεκέμβριος 1923. ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Πολιτικού Γραφείου Πρωθυπουργού.
