Το έθιμο του Αϊ-Γιώρη τελείται ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου στη Νεστάνη Αρκαδίας. Οι πανηγυριστές (Αϊ-Γιωρήτες), άντρες και γυναίκες, από πολύ πρωί ανεβαίνουν στην κορυφή του βράχου του Γουλά, ο οποίος δεσπόζει πάνω από το χωριό.
Οι περισσότεροι /-ες είναι ντυμένοι με την τοπική φορεσιά και κρατούν γκλίτσες στολισμένες με λουλούδια και αγριοσέλινο.
Εκεί, «μέσ’ στου Γουλά τ’ αλώνι», όπως λέει και το τραγούδι της γιορτής στήνουν τον πρώτο χορό τραγουδώντας, χωρίς τη συνοδεία οργάνων.
Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας οι πανηγυριστές συγκεντρώνονται έξω από το εκκλησάκι για να τραγουδήσουν το πρώτο τραγούδι και να ξεκινήσει ο πρώτος χορός στο Αλώνι του Γουλά. Εκείνη την ημέρα όλα τα τραγούδια ερμηνεύονται και χορεύονται χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Τα τραγούδια χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, σε αυτά της πομπής-ροβολήματος και σε αυτά που ερμηνεύονται κατά τον χορό (βλ. Παράρτημα).
Τα τραγούδια ερμηνεύονται αντιφωνικά, με την πρώτη ομάδα να τραγουδά έναν στίχο και τη δεύτερη να τον επαναλαμβάνει. Χορεύονται σε διπλό κύκλο –εξωτερικά οι άνδρες, εσωτερικά οι γυναίκες– με ρυθμό συρτό και καλαματιανό. Οι χορευτές αλληλοκρατώνται από τα μπράτσα κρατώντας την γκλίτσα τους στηριγμένη ψηλά στον αριστερό ώμο.
Στη συνέχεια, περίπου στις 9 π.μ., οι συμμετέχοντες/-ουσες ξεκινούν να κατηφορίζουν στα δύσκολα κακοτράχαλα μονοπάτια που οδηγούν στο Μοναστήρι. Η δύσκολη πορεία της κατάβασης δεν επιτρέπει τραγούδια. Αφού συγκεντρωθούν όλοι στον δρόμο, λίγα μέτρα έξω από το Μοναστήρι, σχηματίζουν πομπή χωρισμένοι σε δύο άτυπες ομάδες. Τραγουδώντας αντιφωνικά, αρχίζουν να προχωρούν προς το Μοναστήρι. Οι ομάδες είναι μικτές, άνδρες και γυναίκες μαζί, και αποτελούνται από σειρές των έξι ατόμων με τους άνδρες να καταλαμβάνουν τις πρώτες σειρές της κάθε ομάδας και τις γυναίκες να ακολουθούν.
Οι συμμετέχοντες κρατώνται πλέγδην (ανγκαζέ), έχοντας την γκλίτσα τους στηριγμένη ψηλά στον αριστερό ώμο. Η ομάδα που τραγουδάει έναν στίχο σταματά να περπατά και συνεχίζει μετά την ολοκλήρωσή του. Συνήθως, και για την καλύτερη οργάνωση, ο πανηγυριστής με τη μεγαλύτερη εμπειρία στο έθιμο αναλαμβάνει να συντονίζει τις δύο ομάδες ως προς τη σειρά με την οποία πρέπει να ερμηνεύσουν τα τραγούδια, αλλά και ως προς τον βηματισμό.
Τα τραγούδια εναλλάσσονται χωρίς αυστηρή ακολουθία. Παρ’ όλα αυτά, σε κάθε στάδιο της πομπής κυριαρχούν ορισμένα τραγούδια, ενώ κορυφαίο τραγούδι της γιορτής είναι αυτό του Αϊ-Γιώρη (βλ. Παράρτημα). Της πομπής προπορεύεται αυτός ο οποίος έχει αναλάβει να κρατά το λάβαρο του αγίου. Τα τελευταία χρόνια επίσης προπορεύεται ένα άλογο με τον αναβάτη του. Με την είσοδο της πομπής στο Μοναστήρι, τα τραγούδια σταματούν και οι πανηγυριστές περνούν να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας Γοργοεπηκόου. Αφού προσκυνήσουν, προσθέτουν στις γκλίτσες δάφνη από το δέντρο της αυλής του Μοναστηριού και πίνουν νερό για να ξεδιψάσουν.
Έπειτα οι πανηγυριστές, μαζί με εκείνους που δεν έχουν ανέβει στον Γουλά, αλλά περιμένουν την πομπή στο μοναστήρι, είτε ντυμένοι με την παραδοσιακή τσιπιανίτικη φορεσιά είτε όχι, αφήνουν το Μοναστήρι, για να φτάσουν τραγουδώντας μέχρι το Αλώνι στο ξωκλήσι του Αγίου Νεκταρίου, όπου στήνεται και πάλι χορός. Οι ομάδες οργανώνονται ξανά για να συνεχίσουν τραγουδώντας την πορεία τους προς το χωριό.
Επόμενη στάση η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας Νεστάνης. Οι πανηγυριστές περνούν έξω από την εκκλησία και συνεχίζουν προς τα σκαλιά, στα οποία κάθονται και τραγουδούν. Έπειτα στήνουν χορό εκεί όπου παλιότερα βρισκόταν του Παπαγιάννη το Αλώνι, ακριβώς κάτω από την εκκλησία.
Οι ομάδες, ακόμα πιο πολυπληθείς, αφού κατά τη διαδρομή προστίθενται στην πομπή και άλλοι πανηγυριστές, συνεχίζουν με τον ίδιο τρόπο προς την κεντρική πλατεία της Νεστάνης για το τελευταίο και μεγαλύτερο χορό, κάτω από τη σκιά των πλατανιών. Τις ομάδες υποδέχεται πλήθος κόσμου από τη Νεστάνη και τις γύρω περιοχές. Ο χορός στήνεται στο κέντρο της πλατείας, όπου πλέον συμμετέχει όλο το χωριό και οι επισκέπτες. Το τελευταίο αυτό χοροστάσι θα έχει τη μεγαλύτερη χρονική διάρκεια από όλα τα χοροστάσια που έχουν στηθεί νωρίτερα. Το τέλος του χορού και της πομπής θα δοθεί με δυνατά επιφωνήματα και σφυρίγματα από όλους του συμμετέχοντες.
Η διαδρομή που ακολουθούν οι πανηγυριστές, αφού συγκεντρωθούν στον Γουλά και χορέψουν εκεί τον πρώτο χορό, είναι: Ιερά Μονή Γοργοεπηκόου, Αλώνι Αγίου Νεκταρίου, Ιερός Ναός Ευαγγελίστριας Νεστάνης, Αλώνι Παπαγιάννη , Κεντρική Πλατεία.
Οι χώροι με τους οποίους είναι συνυφασμένη η τέλεση του εθίμου είναι οι εξής: Ο Γουλάς, είναι ο θεόρατος βράχος που δεσπόζει στο ανατολικό τμήμα του μαντινειακού πεδίου. Η κορυφή του βρίσκεται σε υψόμετρο λίγο μικρότερο από 1.200 μέτρα. Εκεί βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, από όπου κάθε χρόνο οι κάτοικοι της Νεστάνης κατηφορίζουν πανηγυρίζοντας τον άγιο. Από εδώ ξεκινά το μονοπάτι που μετά από 1.100 μέτρα πεζοπορίας και κατάβαση 150 μέτρων θα μας οδηγήσει στην ιστορική μονή της Παναγίας της Γοργοεπηκόου.
Στις δυτικές πλαγιές του Γουλά, πάνω από το χωριό και σε υψόμετρο 680μ, βρίσκεται η Ιερά Μονή Γοργοεπηκόου. Το μοναστήρι απέχει μισή ώρα πεζοπορία από τη Νεστάνη και γειτονεύει με τα χωριά Λουκά, Αρτεμήσιο, Κάψια, Πικέρνι, Σάγκα και Σιμιάδες. Η Ιερά Μονή Γοργοεπηκόου ιδρύθηκε το 1030 μ.Χ. και είναι χτισμένη σε αρχαιολογικό χώρο, με σπουδαία αρχαία λατρευτική παράδοση. Ως μοναστήρι πρέπει να υπήρξε πριν από το έτος 1536, αφού τα τότε περιουσιακά του στοιχεία φανερώνουν ότι ήδη έπρεπε να έχει τουλάχιστον έναν αιώνα ζωής. Η θαυματουργή εικόνα που φυλάσσεται εδώ αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά. Η Μονή έχει στη φύλαξή της σπουδαία κειμήλια, εικόνες, χειρόγραφα βιβλία, περγαμηνές, καθώς και λείψανα οσίων και αγίων (Παπαγιάννης, 2004).
Παρότι το έθιμο τελείται από παλιά, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες αναφορές για την ιστορία και την προέλευσή του. Ερευνητές, όπως η Κατερίνα Κακούρη, αναφέρουν πως ένας παρόμοιος εορτασμός λάμβανε χώρα στην αρχαία Ελλάδα, αποτελώντας εορτασμό της άνοιξης, προς τιμήν του θεού Διονύσου ή άλλων προχριστιανικών θεοτήτων. Ο Παυσανίας στο έργο του Αρκαδικά κάνει λόγο για μεγάλη ανοιξιάτικη γιορτή, χωρίς όμως να αναφέρει τον ακριβή τρόπο τέλεσης του εορτασμού. Το έθιμο με τη μορφή που εμφανίζεται σήμερα μεταδίδεται από γενιά σε γενιά μέσω της συμμετοχής σε αυτό. Επίσης, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μια αναπαράσταση του εθίμου τελείται και στο Σικάγο, όπου διαβιούν πολλοί Τσιπιανίτες μετανάστες πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς. Η αναπαράσταση τελείται κατά τη διάρκεια του ετήσιου χορού του συλλόγου τους, όπου φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές και τραγουδούν τα τραγούδια του Αϊ-Γιώρη.
