Σαν σήμερα: Oι πρώτες εκλογές μετά τη πτώχευση του 1893

Πρόλογος:

  Στις 16 Απριλίου του 1895, διεξήχθησαν εθνικές εκλογές στην Ελλάδα. Ήταν οι πρώτες εκλογές, οι οποίες έγιναν, μετά τη πτώχευση του 1893. Οι εκλογές ήταν κρίσιμες για το ελληνικό κράτος, καθώς έπρεπε να διαχειριστεί τις συνέπειες της χρεοκοπίας, που είχε τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Οι εκλογές έγιναν σ’ ένα τοξικό κλίμα έντασης, μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, τα οποία προσπαθούσαν, να πείσουν τους πολίτες, να υποστηρίξουν τα πολιτικά προγράμματα τους.

Πως οδηγηθήκαμε στη πτώχευση του 1893:

  Κατ’ αρχάς, από τα τέλη της δεκαετίας του 1870, είχε αρχίσει να εδραιώνεται ο δικομματισμός στην Ελλάδα. Οι δύο πολιτικοί αντίπαλοι της περιόδου, ήταν ο εκσυγχρονιστής πολιτικός Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος καταγόταν από το Μεσολόγγι και ήτο επικεφαλής του «Νεωτερικού ή Τρικουπικού» κόμματος και ο συντηρητικός πολιτικός, Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο οποίος καταγόταν από τα Λαγκάδια (οικισμός του νομού Αρκαδίας) και ήταν επικεφαλής του «Εθνικού ή Δηλιγιαννικού» κόμματος. Οι δύο πολιτικοί άνδρες, είχαν αντίθετες απόψεις για όλα τα θέματα, τα οποία απασχολούσαν τους πολίτες.

Εικόνα 1: Ο εκσυγχρονιστής πολιτικός, Χαρίλαος Τρικούπης.

Ο μεν Τρικούπης, υποστήριζε ότι, η Ελλάδα, πρέπει να εκσυγχρονιστεί και να γίνει κυρίαρχο κράτος στη νότια ανατολική Μεσόγεια, εκσυγχρονίζοντας τις δομές, δηλαδή το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, καθώς και να υλοποιηθούν διάφορα άλλα έργα, τα οποία θα βελτίωναν, κατά πολύ, τη καθημερινότητα των πολιτών. Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να αναφέρουμε ότι, ο Τρικούπης, ο οποίος πράγματι, υλοποίησε όλα τα παραπάνω, δηλαδή κατασκευάστηκε, επί των κυβερνήσεων του, οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο και έγιναν, πολλά εγγειοβελτιωτικά έργα (όπως, η αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας), αύξησε τους φόρους και πήρε δάνεια από το εξωτερικό, για να έχει έσοδα το ελληνικό κράτος και ως εκ τούτου, να υλοποιήσει όλο το κατασκευαστικό πρόγραμμα, που είχε. Όμως, εν τέλει, λόγω της μη αποπληρωμής όλων των δανείων, που είχε συνάψει ο Τρικούπης, η χώρα οδηγήθηκε στη χρεοκοπία, λίγα χρόνια αργότερα.

 Από την άλλη πλευρά, ο Δηλιγιάννης, ο οποίος ήταν ένας συντηρητικός πολιτικός, θεωρούσε ότι, δεν έπρεπε να αυξάνονται οι φόροι, όπως έκανε ο Τρικούπης, οπότε ήταν υπέρμαχος της μη βαριάς φορολογίας των πολιτών, ήταν κατά της σύναψης δανείων με τους ξένους δανειστές και θεωρούσε ότι, η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει μια αγροτική χώρα και κύριος μοχλός τα οικονομίας της, να είναι ο πρωτογενής τομέας. 

Εικόνα 2: Ο συντηρητικός πολιτικός, Θεόδωρος Δηλιγιάννης.

  Οι δύο πολιτικοί άνδρες, εναλλάσσονταν στην εξουσία, τις δεκαετίες του 1880 και 1890. Μάλιστα, ο Τρικούπης έγινε εφτά φορές πρωθυπουργός και ο Δηλιγιάννης πέντε, όπου οι κυβερνήσεις τους, είτε ήσαν βραχύβιες, είτε εξαντλούσαν όλη τη θητεία τους, σύμφωνα με το σύνταγμα. Επομένως, κατανοούμε ότι, εδραιώθηκε και ο δικομματισμός. Όμως, η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο πολιτικών φορέων, αρκετές φορές, ξεπερνούσε τα όρια και έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις, δηλαδή διεξάγονταν διαδηλώσεις, πορείες, μεταξύ των οπαδών των δύο κομμάτων, που σ’ αρκετές περιπτώσεις, κατέληγαν σε συμπλοκές μεταξύ τους. Αυτό είχε, ως αποτέλεσμα, να διασαλεύεται η κοινωνική συνοχή και ενότητα, οι οποίες ήσαν απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία του κράτους.

 Όπως προαναφέραμε, τα μεγάλα δημόσια έργα, τα οποία έλαβαν χώρα, στη διάρκεια των κυβερνήσεων του Τρικούπη, αναμόρφωσαν την εικόνα της Ελλάδος, αλλά δαπανήθηκαν υπέρογκα χρηματικά ποσά (δάνεια) για τη χρηματοδότηση τους, τα οποία το ελληνικό κράτος, δε μπόρεσε να εξοφλήσει. Στις 30 Οκτωβρίου 1893, ο Τρικούπης σχημάτισε, όπως έχουμε προαναφέρει, τη τελευταία του κυβέρνηση. Βρέθηκε μπροστά στο χάσμα της χρεοκοπίας, που επρόκειτο να γίνει. Για να αποφύγει τη πτώχευση, ακύρωσε το δάνειο κεφαλαιοποίησης 100 εκατομμυρίων φράγκων, που είχε συνάψει η προηγούμενη κυβέρνηση. Όμως, η οικονομία βρισκόταν σε δυσχερή θέση και ως εκ τούτου, στις 10 Δεκεμβρίου 1893, ο Τρικούπης από το βήμα της ολομέλειας της βουλής, κήρυξε πτώχευση, με την ιστορική φράση, που ειπώθηκε από τον ίδιο: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να τονίσουμε ότι, στα πρακτικά της βουλής, δεν υπάρχει η συγκεκριμένη φράση, που ειπώθηκε από τον Τρικούπη. Οπότε γίνεται σαφές ότι, ο τύπος της εποχής, ενδεχομένως να διαστρέβλωσε μια παρόμοια φράση, που είπε ο Τρικούπης.

Τα γεγονότα μέχρι τις εκλογές της 16^ης Απριλίου 1895:

  Μετά τη κήρυξη της πτώχευσης, ο Τρικούπης παρέμεινε στην εξουσία και προσπάθησε να ανορθώσει τη χώρα οικονομικά. Όμως, αυτό ήταν πολύ δύσκολο, αφού η είδηση της πτώχευσης της Ελλάδα, προκάλεσε την εξέγερση όλων των δανειστών, οι οποίοι ζητούσαν την αποπληρωμή των δανείων τους και των τοκοχρεολυσίων τους, που είχαν δανείσει στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, κατηγορούσαν το Τρικούπη, δηλαδή ότι, ήταν ο υπεύθυνος για τη χρεοκοπία της Ελλάδας. Επιπλέον, ζητούσαν οι ξένοι δανειστές την επιβολή διεθνούς ελέγχου πάνω στις εισπράξεις των προσόδων του δημοσίου. 

 Συγχρόνως, στο εσωτερικό της χώρας, η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη. Ο Τρικούπης έκανε στάση πληρωμών, δηλαδή δε μπορούσε να πληρώσει το κράτος, τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, η οικονομία βρισκόταν σε πολύ δυσχερή θέση και οι πολίτες, ήταν αγανακτισμένοι με τη παρούσα κατάσταση. Διεξήχθησαν συλλαλητήρια, διαδηλώσεις από τον απλό λαό, για να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια και την οργή τους, που είχαν, για την κυβέρνηση του Τρικούπη και τις πολιτικές, που εφάρμοζε και μάλιστα, σ’ όλες αυτές τις κινητοποιήσεις των απλών πολιτών, συμμετείχε ενεργά και ο Δηλιγιάννης, ο οποίος ήταν ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και αρκετές φορές, τις υποκινούσε. Την ίδια στιγμή, ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄, τάχθηκε υπέρ όλων των λαϊκών κινητοποιήσεων, που λάμβαναν χώρα εκείνη τη περίοδο, αφού οι σχέσεις του, με το Τρικούπη, δεν ήταν καλές και ο ίδιος (ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄), ήθελε τη παραίτηση του Τρικούπη.

  Στις 8 Ιανουαρίου 1895, πραγματοποιήθηκε μεγάλη αντιτρικουπική συγκέντρωση στο πεδίον του Άρεως στην Αθήνα από το Δηλιγιάννη. Παράλληλα, οι οπαδοί του Τρικούπη οργάνωσαν αντιδιαδήλωση. Το κέντρο της Αθήνας, μεταβλήθηκε σε πεδίο μάχης. Υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των διαδηλωτών. Μάλιστα, έδωσε το παρόν στην αντιτρικουπική διαδήλωση και ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος, ο οποίος ήταν έφιππος. Την επόμενη ημέρα του συλλαλητηρίου , ο Τρικούπης επισκέφτηκε το βασιλιά Γεώργιο και του εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια του, για την εμφάνιση του διαδόχου Κωνσταντίνου στη διαδήλωση και του δήλωσε ότι, ο διάδοχος υπερέβη τα όρια της δικαιοδοσίας του και ότι, αντέπραξε κατά της κυβέρνησης της χώρας. Εμμέσως πλην σαφώς, ο Τρικούπης υπονόησε ότι, ο βασιλιάς και η οικογένεια του, ενεπλάκησαν στα πολιτικά πράγματα. Ο Γεώργιος κάλυψε πλήρως το διάδοχο και είπε ότι, η παρουσία του διαδόχου στο συλλαλητήριο, ήταν εντελώς τυχαία και ότι, βοήθησε, την έκρυθμη κατάσταση, που υφίστατο στη διαδήλωση και απετράπη, μια ενδεχόμενη αιματοχυσία. Ο Τρικούπης, δε πείστηκε με τα λεγόμενα του βασιλιά και υπέβαλλε τη παραίτηση του, την ίδια μέρα.

Οι εκλογές της 16^ης Απριλίου 1895:

  Με την υποβολή της παραίτησης του Τρικούπη, ο βασιλιάς διόρισε υπηρεσιακή κυβέρνηση, υπό το Νικόλαο Δηλιγιάννη (αδελφός του Θεόδωρου Δηλιγιάννη) και οι εκλογές ορίστηκαν να γίνουν, την 16^η Απριλίου του ιδίου έτους. Σ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, το κλίμα ήταν έντονο, μεταξύ των κομμάτων, ιδίως του τρικουπικού και του δηλιγιαννικού κόμματος. Οι δύο πολιτικοί, επέρριπταν ευθύνες ο ένας στον άλλον, για τη κατάσταση στην οποία, είχε περιέλθει η χώρα, λόγω της χρεοκοπίας του 1893. Ο Δηλιγιάννης κατηγορούσε με πολύ σφοδρό τρόπο το Τρικούπη για τις πρακτικές, που εφάρμοσε ως κυβέρνηση και το θεωρούσε, το βασικό υπεύθυνο για τη πτώχευση του 1893. Την ίδια στιγμή, υποσχόταν μειώσεις φόρων και γενικά, παροχές στους πολίτες. Αντίθετα, ο Τρικούπης προσπάθησε να τονίσει ότι, η χρεοκοπία ήταν αναπόφευκτη και θεωρούσε το Δηλιγιάννη, δηλαδή ότι, ήταν αυτός, ο οποίος με τις μεθόδους, που ακολούθησε ο ίδιος και η κυβέρνηση του (1890-1892, η δεύτερη κυβέρνηση του Δηλιγιάννη), οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία. Επομένως, κατανοούμε ότι, η χώρα ήταν βαθιά διχασμένη.

  Οι εκλογές έλαβαν χώρα στις 16 Απριλίου 1895. Νικητής αναδείχτηκε ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, κερδίζοντας ευρύ πλειοψηφία. Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να αναφέρουμε ότι, ο Δηλιγιάννης, σ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, καλλιέργησε καλές σχέσεις τόσο με το βασιλιά Γεώργιο το Α΄ όσο και με το στρατό. Ο Τρικούπης υπέστη ολοσχερή ήττα. Το κόμμα του καταποντίστηκε, κερδίζοντας μόνο 18 έδρες από τις 207. Ο ίδιος δε κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής στη περιφέρεια του, δηλαδή στο Μεσολόγγι και έχασε την έδρα για τέσσερις ψήφους από το Μιλτιάδη Γουλιμή. Μόλις πληροφορήθηκε, ο Τρικούπης τα αποτελέσματα των εκλογών και τη μη εκλογή του, είπε την εξής φράση: «Ανθ’ ημών, λοιπόν, βουλευτής ο κύριος Γουλιμής». Έπειτα, έφυγε από την Ελλάδα στεναχωρημένος και εγκαταστάθηκε στις Κάννες, όπου και πέθανε στις 30 Μαρτίου 1896.

  Με την εκλογική νίκη του, ο Δηλιγιάννης πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και σχημάτισε τη Τρίτη του, κατά σειρά κυβέρνηση και έπρεπε να αντιμετωπίσει όλα τα οικονομικά προβλήματα, που είχαν δημιουργηθεί, λόγω της χρεοκοπίας του 1893. Προσπάθησε να πετύχει συμβιβασμό με τους ξένους ομολογιούχους, αλλά οι ξένοι δανειστές αρνήθηκαν και ο συμβιβασμός δε πέτυχε. Ο Δηλιγιάννης, κατάλαβε ότι, δε μπορούσε να υλοποιήσει τις προεκλογικές του δεσμεύσεις, που είχε υποσχεθεί στον ελληνικό λαό (όπως η μείωση των φόρων). 

Εικόνα 3: Σκηνή από τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

  Αντίθετα, οδήγησε την Ελλάδα, στα πλαίσια του οράματος της «Μεγάλης Ιδέας», δηλαδή στην απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών και ελληνικών πληθυσμών, που βρίσκονταν εντός της οθωμανικής επικράτειας, σ’ έναν ατυχή πόλεμο με την οθωμανική αυτοκρατορία, ο οποίος έμεινε γνωστός ως «ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897», στον οποίο, η Ελλάδα ηττήθηκε ολοσχερώς και υποχρεώθηκε, να καταβάλλει υπέρογκα χρηματικά ποσά στην οθωμανική αυτοκρατορία. Όμως, επειδή η χώρα δε διέθετε τα χρήματα, αναγκάστηκε να δανειστεί ξανά από τις Μεγάλες Δυνάμεις, για να αποπληρώσει τις αποζημιώσεις της και το 1898, επιβλήθηκε στην Ελλάδα, διεθνής οικονομικός έλεγχος (Δ.Ο.Ε), για τον έλεγχο των δημοσίων οικονομικών του κράτους, καθώς και για την αποπληρωμή των δανείων προς τους ξένους δανειστές. Άρα, η Ελλάδα όχι μόνο δε κατάφερε να ξεπεράσει το φάσμα της χρεοκοπίας, αλλά εισήλθε και σ’ ένα ιδιότυπο καθεστώς επιτήρησης των δημοσίων οικονομικών της.

Επίλογος:

  Καταληκτικά, οι εκλογές της 16^ης Απριλίου 1895, ήταν πολύ σημαντικές και συνάμα καθοριστικές για εκείνη τη περίοδο. Υπήρξαν οι πρώτες εκλογές, οι οποίες διεξήχθησαν μετά τη πτώχευση του 1893 και οι οποίες, έγιναν μέσα σ’ ένα κλίμα ακραίας αντιπαράθεσης των πολιτικών κομμάτων της εποχής. Παράλληλα, αποτελούν και ένα δείγμα της εσωστρέφειας και της κρίσης, που είχε περιέλθει το ελληνικό κράτος, καθώς και των δυσλειτουργιών, που υφίσταντο, το οποίο θα αργούσε να σταθεί ξανά όρθιο, μέχρι το 1909, όπου έγινε το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί και άλλαξε ριζικά, την κατάσταση, σ’ όλους τους τομείς του ελληνικού κράτους.

Επιμέλεια: Βαγγέλης Κούλης για το Hondos News.