Το Ιερό του Απόλλωνα Τυρίτα είναι νότια της περιοχής του Τυρού και συγκεκριμένα στην κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία Μελάνων, σε υψόμετρο 564 μέτρα. Στο σημείο αυτό, υπάρχει και εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Ο Ρωμαίος πραγματοποίησε ανασκαφές το 1911 και τεκμηρίωσε ότι στην θέση αυτή, λατρευόταν ο Απόλλωνας Τυρίτας.
Από τις ανασκαφές, ανακαλύφθηκαν λείψανα αρχιτεκτονικών μελών από ένα μικρό ναό που χρονολογείται τον 6ο αιώνα π.Χ.. Τα λείψανα ήταν δυο θραύσματα από μαρμάρινο δωρικό κιονόκρανο, ένα μικρό θραύσμα από πώρινο δωρικό επιστύλιο, δύο τμήματα από πήλινα δισκοειδή ακρωτήρια λακωνικού εργαστηρίου. Επιπλέον, στον μικρό αυτόν ναό που ανακαλύφθηκε, ανήκουν τρία θραύσματα από πήλινη γραπτή σίμη και αρκετά άλλα που είναι από κεραμίδες και ακροκεράμους.
Η ακριβής θέση του ναού αυτού δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί. Ο Ρωμαίος, όμως, εικάζει ότι μπορεί να βρισκόταν στην θέση που είναι σήμερα χτισμένο το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Ο Ρωμαίος, μερικά μέτρα βόρεια από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, έφερε στο φως θεμέλια ενός τετράγωνου βωμού, που χρονολογείται τον 4ο αιώνα π.Χ., και στα ΒΔ του εντόπισε ίχνη από πολυγωνικό αναλημματικό τοίχο του 4ου αιώνα π.Χ.. Είτε κοντά, είτε πάνω στον βωμό, υπήρχαν πέντε βάσεις χάλκινων αγαλμάτων σε φυσικό μέγεθος, από σκληρή μελανή πέτρα που χρονολογούνται και αυτά στον 4ο αιώνα π.Χ..
Στην κορυφή του λόφου, έγιναν εργασίες για διαμόρφωση του χώρου και επέκταση, το λιγότερο δύο φορές και ο αναλημματικός τοίχος δημιουργήθηκε κατά την νεότερη επέκταση.
Πηγή: ΑΡΧΑΙΑ ΚΥΝΟΥΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Β. ΦΑΚΛΑΡΗΣ, Η κάτοψη του Ιερού του Απόλλωνα Τυρίτα, σ. 174
Επίσης, βρέθηκαν αρκετά αναθήματα από τα οποία το μεγαλύτερο μέρος είναι των αρχαϊκών χρόνων. Σε κάποια χάλκινα και πήλινα αναθήματα, έχουν σωθεί οι επιγραφές κι έτσι μπορούμε να διαβάσουμε ότι σε ένα χάλκινο αγαλμάτιο αναγράφεται ΑΠΕΛΟΝ ΚΛΕ, σε μια χάλκινη λεοντόσχημη πόρπη ΑΠΟΛΟΝΟΣ ΕΜΙ, σε μια χάλκινη λαβή ξίφους ΠΕΡΔΙΚΙΑΣ ΑΝΕΘΕΚΕ και σε χείλος από χάλκινη φιάλη ΑΠΕΛΟΝ ΤΥΡΙΤ[ΑΣ].
Έχει βρεθεί, ακόμη, ένα χάλκινο αγαλμάτιο που ανήκει στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. με αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., φέρει την επιγραφή ΑΠΕΛΟΝ ΤΥΡΙΤΑΣ και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη. Η ανδρική μορφή, φορά κοντό χιτώνα που καταλήγει στο μέσο των μηρών του, είναι σε οκλάζουσα στάση, δηλαδή όπως η στάση που έχουν οι άνθρωποι όταν αρμέγουν τα πρόβατα, έχει ένα δοχείο σαν ζεμπίλι κρεμασμένο ανάμεσα στα γόνατά του και το κρατούν ιμάντες που δημιουργούν θηλιές. Η επιγραφή, συγκεκριμένα η λέξη ΑΠΕΛΟΝ, βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του δοχείο ενώ η λέξη ΤΥΡΙΤΑΣ, είναι κάτω από τους μηρούς πάνω στον τεντωμένο χιτώνα της μορφής.
Επιγραφές έχουν βρεθεί και σε αγγεία που έχουν εντοπιστεί. Την μεγαλύτερη επιγραφή, μάς την δίνει μια λακωνική κύλικα που σώζεται σε έξι θραύσματα και η επιγραφή είναι στο εσωτερικό της. Σύμφωνα με τον Ρωμαίο αναφέρεται το εξής: ΕΥΓ]ΕΙΤΟΝΙΔΑΣ ΑΝΕΘΕΚΕ ΤΟΙ ΑΠΟΛΟΝΙ ΠΑΡ ΔΟΡΙΕΟΣ ΔΟΡΟΝ. Σε μια μελαμβαφήπρόχους, στην οποία λείπει η λαβή, υπάρχει η επιγραφή ΠΟΛ(Λ)ΙΣ. Σε μια ακόμη μελαμβαφήπρόχους, η οποία, είναι όμοια με την προηγούμενη και μάς σώζεται ακέραιη, υπάρχουν σε τρία διαφορετικά σημεία χαραγμένα τα εξής: ΛΕ, ΤΙΜ, ΛΑ. Από θραύσμα μελαμβαφούςπρόχου διαβάζουμε τμήμα από την επιγραφή που αναφέρει την λέξη ΑΛΝΕΣ.
Από την κεραμική, κάποια όστρακα χρονολογούνται στην Ανατολίζουσα περίοδο και ένα μεγάλο ποσοστό που χρονολογείται στο β’ μισό του 7ου αιώνα π.Χ. και στο α’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ. είναι από κορινθιακά εργαστήρια. Έχουν κατασκευαστεί από αυτά τα εργαστήρια, απιόσχημοιαρύβαλλοι, αλάβαστρα, σφαιρικοί αρύβαλλοι, πυξίδες και κοτύλες.
Πηγή: ΑΡΧΑΙΑ
ΚΥΝΟΥΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Β. ΦΑΚΛΑΡΗΣ, (α)
Απιόσχημοι κορινθιακοί αρύβαλλοι και (β-η) Κορινθιακά αλάβαστρα από το Ιερό του
Απόλλωνα Τυρίτα, σ. 84
Τα αγγεία που έχουν βρεθεί και χρονολογηθεί στο β’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ. και στον 5ο αιώνα π.Χ., προέρχονται από λακωνικά εργαστήρια. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν αρύβαλλοι, πώμα πυξίδας, λάκαινες, κύλικες, πρόχοι, τριφυλλόστομη οινοχόη, μικκύλοιαρύβαλλοι.
Πηγή: ΑΡΧΑΙΑ
ΚΥΝΟΥΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Β. ΦΑΚΛΑΡΗΣ, (α,
ε-στ) Λακωνικοί αρύβαλλοι, (β) Πώμα πυξίδας και (γ-δ) Λάκαινες από το Ιερό του
Απόλλωνα Τυρίτα, σ. 86
Από αττικό εργαστήριο είναι πέντε θραύσματα από κύλικες μικρογραφικές που χρονολογούνται στο γ’ τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ..
Επίσης, έχουν βρεθεί μερικά πήλινα ειδώλια. Από αυτά, δύο ανήκουν στο τέλος του 8ου αιώνα π.Χ. με αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και τα άλλα είναι της αρχαϊκής εποχής και παρουσιάζουν γυναικείες μορφές που είναι ένθρονες (Λητώ ή Άρτεμις).
Στα οστέινα ευρήματα συγκαταλέγονται μια σφραγίδα σε μορφή κύβου με τέσσερις σφραγιστικές επιφάνειες, τετράφυλλο ρόδακα στις δύο και σχηματοποιημένο αετό στις άλλες επιφάνειες (χρονολογείται γύρω στο 700 π.Χ.), ένας δακτύλιος και ένα περίαπτο του 7ου αιώνα π.Χ. και τέσσερα δόντια από αγριόχοιρους.
Στα μικροαντικείμενα, ανήκουν μια χάνδραπεριδεραίου από φαγεντιανή, σε σχήμα κόλουρου κώνου με κάθετες αυλακώσεις και μια ακόμη χάνδρα τριγωνική από καφεπράσινηυαλόμαζα με σπειροειδείς «οφθαλμούς» από λευκή υαλόμαζα σε κάθε στρογγυλεμένη γωνία. Οι δύο αυτές χάνδρες είναι αντικείμενα αιγυπτιακού τύπου.
Από την ανασκαφή και τα ευρήματα που ήρθαν στο φως γίνεται αντιληπτό ότι η λατρεία στο Ιερό του Απόλλωνα Τυρίτα ξεκίνησε τον 8ο αιώνα π.Χ.. Ήταν πιο έντονη τον 7ο, τον 6ο και τον 5ο αιώνα π.Χ.. Υπήρχε μια τελευταία δράση της λατρείας τον 4ο αιώνα π.Χ.. Από τις επιγραφές, φαίνεται ξεκάθαρα και τεκμηριώνεται ότι ο θεός που λατρευόταν ήταν ο Απόλλωνας.
Το επίθετο Τυρίτας που δόθηκε στον Απόλλωνα, συμβάλλει στην ταύτιση των λειψάνων στο Κάστρο με τον αρχαίο οικισμό Τύρο, για τον οποίο κάνει λόγο ο Στέφανος Βυζάντιος.
Ο Τυρίτας πιθανόν να ήταν μια παλιά τοπική θεότητα, προστάτης της παραγωγής του γάλακτος και του τυριού, που στο πέρασμα των χρόνων, ταυτίσθηκε με τον θεό Απόλλωνα και διατήρησε το αρχικό όνομα ως επίθετο.
Επιπροσθέτως, στον χώρο του ιερού πιθανότατα να λειτουργούσε εργαστήριο που κατασκεύαζε φθηνά αφιερώματα από χαλκό και σίδηρο, τα οποία θα μπορούσαν να προμηθευτούν οι πιστοί και να αφιερώσουν στο ιερό. Έχουν εντοπιστεί μισοτελειωμένα επιμήκη χάλκινα ελάσματα, αποκόμματα, μεγάλα κομμάτια χαλκού. Αυτά τα ευρήματα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το εργαστήριο ανήκε στο ιερό.
Από τα αναθήματα και ειδικότερα την προέλευσή τους κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. και το α’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ., φαίνεται ότι το τμήμα αυτό της Κυνουρίας, το νότιο τμήμα, δεν ήταν πλέον υπό τον έλεγχο του Άργους. Αισθητή είχαν κάνει την παρουσία τους το διάστημα αυτό οι Σπαρτιάτες, όπως αποδεικνύεται από την κεραμική που έχει βρεθεί γενικά στο νότιο τμήμα της Κυνουρίας.
Κατά το β’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ. και συγκεκριμένα μετά το έτος 546 π.Χ., χτίστηκε ο αρχαϊκός ναός και το ιερό είχε την μεγαλύτερη ακμή του. Αντίθετα, μέσα στο β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. το ιερό παρήκμασε. Αυτό μπορεί να συνέβη, λόγω των γεγονότων που έγιναν μετά το 338 π.Χ., διάστημα που η Κυνουρία δόθηκε από τον Φίλιππο Β’ στο Άργος.
Βιβλιογραφία:
• ΦΑΚΛΑΡΗΣ Β. Π. (1990), ΑΡΧΑΙΑ ΚΥΝΟΥΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ ΑΡ.43, Εκδόσεις: ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ
Ηλεκτρονικές πηγές:
• Golden Greece ΑΡΚΑΔΙΑΤΥΡΟΣ, ΙΕΡΟΑΠΟΛΛΩΝΟΣΤΥΡΙΤΑ
• exploreSouthKynouria Ιερό Απόλλωνα
Επιμέλεια: Νικολέτα Φασιλή για το Hondos News.
