Αρχαιολογία| Βασιλική Εικονογραφία και Μέγας Αλέξανδρος!

Στη συνέχεια του προηγούμενου άρθρου για την βασιλική εικονογραφία του Μ. Αλεξάνδρου, έγινε αναφορά στην απεικόνισή του στη γλυπτική και τη ζωγραφική ενώ στη παρούσα δημοσίευση θα αναφερθούμε στη σφραγιδογλυφία και τη νομισματική και σε κάποιες παγιωμένες καλλιτεχνικές στάσεις του.

Ο Μ. Αλέξανδρος [356 π.Χ. Πέλλα – 323 π.Χ. Βαβυλώνα ] ανέλαβε την αρχηγία του ελληνικού στρατεύματος εναντίον των Περσών και έφτασε έως τα πέρατα της τότε γνωστής οικουμένης, μέχρι τον Ινδό ποταμό. Δημιουργεί έναν νέο κόσμο, τον Ελληνιστικό, ένα κράμα κοινωνίας που εμπεριείχε πολλούς και διαφορετικούς λαούς με τις δικές τους νοοτροπίες καταφέρνοντας να τους διοικήσει όσο πιο αρμονικά γινόταν και να τους ενώσει.

Η εικόνα του βασιλιά αυτής αχανέστατης αυτοκρατορίας έπρεπε να είναι γνωστή σε όλους τους υπηκόους της και ο μόνος τρόπος διάδοσης της εικόνας του ήταν οι ποικίλες εκφάνσεις της τέχνης .

Αλέξανδρος και Σφραγιδογλυφία.

Σε κάθε τομέα της τέχνης όπως έχει προαναφερθεί , ο Αλέξανδρος εμπιστεύτηκε έναν καταξιωμένο καλλιτέχνη για να τον απεικονίσει , λόγου χάρη στη γλυπτική ο Λύσιππος και στη ζωγραφική ο Απελλής. Στο τομέα της σφραγιδογλυφίας δέσποζε η μορφή του χαράκτη Πυργοτέλη του 4^ου αιώνα π.Χ. Η πιο γνωστή δουλειά που του αποδίδεται είναι αυτή του Σφραγιδόλιθου του Νείσσου , όπου εικονίζεται ο Αλέξανδρος να φέρει στο ένα του χέρι τον κεραυνό του Δία τον οποίο και παρατηρεί και στο άλλο του χέρι το ξίφος του μέσα στο θηκάρι του ενώ στα πόδια του στέκεται ο αετός του Δία.

Όπως φαίνεται ανάγεται στην ύστερη εποχή της βασιλείας του Αλέξανδρου όπου η θεϊκότητά του και η θεϊκή του καταγωγή ήταν ευρέως αποδεκτά. Θεωρείται υιός του Δία για αυτό και τα σύμβολά του [αετός , κεραυνός ] που τον κοιτά, βλέποντας στην ουσία τις κατακτήσεις του , ενώ τη ξίφος στο θηκάρι του συμβολίζει το τέλος των πολεμικών συγκρούσεων και κατακτήσεων του , συμπεριλαμβανομένης και της ηρωικής του γύμνιας .Σφραγιδόλιθος του Νείσσου, έργο του χαράκτη Πυργοτέλη , ονομάζεται έτσι από το χαραγμένο όνομα του κατόχου του . Αγία Πετρούπολη .

Αλέξανδρος και Νομισματοκοπεία

Το νόμισμα ήταν το πιο διαδεδομένο μέσο λόγω χρηστικότητας αφού ήταν κάτι που όλοι οι υπήκοοι της αυτοκρατορίας θα χρησιμοποιούσαν και ήταν το κατάλληλο μέσο για να διαδοθεί η εικόνα του βασιλιά Αλέξανδρου. Τα εικονιστικά θέματα είναι πολλά και διάφορα και ανάγονται στην εποχή τόσο του ίδιου αφού εγκαθίδρυσε την κυριαρχία του αλλά και μετά θάνατον από τους διαδόχους του .

   Η πρώτη σειρά ανάγεται στα 325 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια με τις μορφές του ένθρονου Δια και τη κεφαλή του Ηρακλή που φοράει το δέρμα του Λιονταριού της Νεμέας . Γιατί όμως επιλέγει αυτά τα δυο πρόσωπα; Όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο, ανακηρύχτηκε από τον ιερέα του ναού του Άμμωνος Δια στη Σίβα , παις Διός , ή τουλάχιστον έτσι ερμηνεύτηκε αυτή προσφώνηση , και τον Ηρακλή που από την γενιά του καταγόταν αφενός και αφετέρου γιατί ήθελε να του μοιάσει στις παράτολμες δοκιμασίες του. Με τη πάροδο του χρόνου ο Ηρακλής θα αρχίσει να παίρνει τη μορφή του Αλέξανδρου με τα λυσίππεια χαρακτηριστικά του στο τομέα της γλυπτικής [ βαθουλωμένα μάτια με δραματικότητα , εξόγκωμα μετώπου ].

Νόμισμα εποχής του Μ. Αλεξάνδρου με τη μορφή του Ηρακλή φορώντας το δέρμα του Λιονταριού της Νεμέας  , και μορφή του ένθρονου Δία .

Σε έναν δεύτερο άξονα του θέματος θα κινηθούμε στα μετά θάνατον πορτρέτα του Αλέξανδρου στο τομέα της νομισματοκοπείας. Πλέον κεντρική μορφή είναι αδιαμφισβήτητα ο Αλέξανδρος εμποτισμένος με θεϊκά στοιχεία και στην άλλη επιφάνεια συνεχίζεται η μορφή του ένθρονου Δία ή της Αθηνάς ή άλλες σκηνές συμβολικές. Αυτά τα νομίσματα με τη πάροδο του χρόνου και την ενίσχυση της ιδέας περί θεϊκότητας του Αλέξανδρου , έλαβαν  το χαρακτήρα του φυλακτού .

Από τους πιο γνωστούς τύπους είναι ο Αλέξανδρος με τα χαρακτηριστικά του Άμμωνα Δία και συγκεκριμένα τα κέρατα του κοντά στο διάδημα του [ κορδέλα που περιτρέχει τη κεφαλή ] . Μια τέτοια γνωστή μορφή είναι της εποχής του Λυσίμαχου 306 – 281 π.Χ. .

Κεφαλή του Αλέξανδρου με τα χαρακτηριστικά κέρατα του Άμμωνα Δια , και μορφή της Αθηνάς Παλλάδας με τον οπλισμό της.

 Στον ίδιο άξονα κινείται και η παράδοση που ακολουθούν στην Αίγυπτο των Πτολεμαίων , μόνο που τα κέρατα του Άμμωνα Δια αντικαθίστανται με τη δορά του ελέφαντα που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ινδική εκστρατεία και τη νίκη του επί του βασιλιά Πώρου αλλά και στο γεγονός ότι πολλά και σημαντικά κέρδη του βασιλείου των Πτολεμαίων προέρχονταν από την εκμετάλλευση του αφρικανικού ελεφαντοστού ενώ στην άλλη όψη συνηθισμένη μορφή είναι η αρχαϊζουσα Αθηνά [ πρότυπο των Παναθηναϊκών Αμφορέων]

Χρυσό νόμισμα , κεφαλή Μ.Αλεξάνδρου με τη δορά του ελέφαντα , πτολεμαϊκό πρότυπο .

Άλλες μορφές.

Πριν κλείσουμε αυτό το άρθρο που όπως θα έχετε καταλάβει αναφέρεται στην απεικόνιση του Μ. Αλεξάνδρου στα περισσότερα είδη τέχνης [ γλυπτική , ζωγραφική , σφραγιδογλυφία, νομισματοκοπεία ], θεωρώ σκόπιμο και αναγκαίο να γίνει μια τελική στάση σε ένα ψηφιδωτό όπου η απεικονιζόμενη μορφή του μεγάλου στρατηλάτη θεωρείται πρότυπο και σε άλλα μνημεία όπως αυτό του Γρανικού που στήθηκε μετά την ομώνυμη νίκη του. 

Το ψηφιδωτό βρέθηκε στην Οικία του Φαύνου στη Πομπηία  [ 2^ος αιώνας π.Χ. ] και αναπαριστά τη περίφημη μάχη της Ισσού όπου ο Αλέξανδρος κατατρόπωσε τους Πέρσες . Το έργο αυτό σήμερα φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης .

Ο Αλέξανδρος αναπαρίσταται σαν κοινός θνητός χωρίς τα μετέπειτα θεϊκά του στοιχεία άρα το έργο αυτό πιθανώς αποτελεί κάποιο αντίγραφο παλαιότερου έργου που σήμερα δε σώζεται . Ο Αλέξανδρος αν και γνωρίζουμε ότι είναι ο πρωταγωνιστής φαίνεται ο ιδρώτας , η ένταση και γενικά η ψυχολογία του όλη στον δύσκολο αγώνα του όμως , στη σύνθεση αυτή πρωταγωνιστούν  ο Δαρείος , η αθάνατη φρουρά του και ο περσικός στρατός που αν και πολυάριθμοι τρέπονται σε άτακτη φυγή για να σωθούν από τους έτοιμους και αποφασισμένους μακεδόνες έλληνες .

Ψηφιδωτό από την Οικία του Φαύνου στη Πομπηία , η Μάχη της Ισσού 333 π.Χ. , 2^ος αιώνας π.Χ. 

Η μορφή του Αλέξανδρου πάνω σε άλογο και με τα μπροστινά πόδια σηκωμένα και το ξερό δένδρο κοντά στη κεντρική μορφή , υπάρχει και σε άλλα έργα σωζόμενα και μη λόγου χάρη Το μνημείο του Γρανικού του 334 που στήθηκε μετά την ομώνυμη μάχη και νίκη του Αλέξανδρου και δε σώζεται , Η Σαρκοφάγος του Αλέξανδρου που αναπαριστά την μάχη της Ισσού το 333 π.Χ. , η οποία και σώζεται σήμερα και είναι η σαρκοφάγος του βασιλιά Αβδαλώνυμου από τη Φοινίκη . Ονομάζεται συμβατικά με το όνομα του Αλέξανδρου λόγω του διακοσμητικού θέματός της .

Η Σαρκοφάγος του Αβδαλώνυμου  / Αλέξανδρου 4^ος αιώνας π.Χ.  Κωνσταντινούπολη .

Σύνοψη

Στο τέλος του δεύτερου και τελευταίου μέρους του αφιερώματος της Βασιλικής Εικονογραφίας του Μ. Αλεξάνδρου , είναι δυνατόν να συμπεράνουμε το πόσο σημαντική αποδείχτηκε η συμβολή όλων των μορφών τέχνης που επιστρατεύτηκαν για να διαδοθεί η μορφή του σε όλη την απέραντη αυτοκρατορία του και φυσικά με τους τρόπους που ήθελε και να δίνεται έμφαση σε διάφορα χαρακτηριστικά του , θεϊκά και μη .

 Βιβλιογραφία.   

Pollit   J.   2014 , Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή , Αθήνα , Εκδόσεις Παπαδήμα.

Πλάντζος Δ.   2016, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1200-30 π.Χ., Αθήνα , Εκδόσεις Καπόν.

Επιμέλεια: Αντώνης Λουκοπουλος Φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.