Αρχαιολογία| Βασιλική εικονογραφία και Μέγας Αλέξανδρος!

 

Ο Μέγας Αλέξανδρος , ο παγκοσμίου φήμης Έλληνας στρατηλάτης , γεννήθηκε το 356 π.Χ.  στη Πέλλα , την πρωτεύουσα των αρχαίων Μακεδόνων . Γονείς του ήταν ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος Β΄ και η Ολυμπιάδα , Ελληνίδα πριγκίπισσα των Μολοσσών της Ηπείρου , κόρη του βασιλιά τους Νεοπτόλεμου Β΄ .

Ο Αλέξανδρος από τη πρώτη μόλις στιγμή της γέννησής του φάνηκε ότι ήρθε στο κόσμο για να ταράξει τα νερά των υπαρχουσών καταστάσεων αφού σύμφωνα με τη παράδοση τη νύχτα που γεννιόταν ο Ηρόστρατος ο Εφέσιος πυρπόλησε το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο , κάτι που οι μάγοι της πόλης προφήτευσαν πως  δεν θα αργούσε η υποταγή ολόκληρης της Ασίας . 

Μεγάλος δάσκαλός του ήταν ο φιλόσοφος Αριστοτέλης που του γέννησε το θαυμασμό για τον Όμηρο και τον ηρωικό του κόσμο , ενώ μεγάλη του αγάπη ήταν η Ιλιάδα . Σε ηλικία 20 ετών ορφανεύει από πατέρα καθώς το 336 ο Φίλιππος δολοφονήθηκε και ανέλαβε αντί αυτού αρχηγός της εκστρατείας των ελλήνων [ πλην  των Σπαρτιατών ] εναντίον των Περσών. Μετά από σκληρές μάχες δημιούργησε την τεράστια αυτοκρατορία του που έφτανε έως τον Ινδό ποταμό . Από τις κυριότερες μάχες ήταν , Μάχη του Γρανικού 334 π.Χ., Μάχη της Ισσού 333 π.Χ.  , Μάχη στα Γαυγάμηλα 331 π.Χ.   ,  Μάχη του Υδάσπη   326 π.Χ..  Ο Αλέξανδρος όμως θα φύγει από τη ζωή λίγο αργότερα το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες .

Αρχαία Πέλλα

Δεν δημιουργήθηκε μόνο μια  νέα αυτοκρατορία αλλά και ένας καινούργιος κόσμος, ένα κράμα κοινωνίας που ονομάστηκε από τους μελετητές Ελληνιστικός Κόσμος, καθώς συνδύαζε ελληνικά στοιχεία σε όλους τους τομείς [ θρησκεία , πολιτισμός , κουλτούρα ] και ανατολίτικα, για παράδειγμα  εισήχθησαν θεοί που είχαν στοιχεία θεών και των δύο κόσμων όπως ο Σέραπις που είχε στοιχεία του Δία   [ γενειοφόρος κλπ ] και τα κέρατα του Άμμωνος.

Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου.

Η νέα αυτοκρατορία έπρεπε να έχει στο μυαλό της την εικόνα του μεγάλου στρατηλάτη , του μεγάλου διοικητή της, αλλά την εποχή που μιλάμε η εικόνα του βασιλιά Αλέξανδρου έπρεπε με κάποιο τρόπο να διαδοθεί  στους υπηκόους της με τέτοιο τρόπο ώστε να καθίσταται από όλους γνώριμος. Το μέσο θα ήταν η τέχνη. 

Η αυλή που δημιούργησε γύρω του ο Αλέξανδρος αποτελείτο από πολλούς καλλιτέχνες με το κάθε ένα να μεγαλουργεί στο είδος του. Πρώτα έμπιστοι καλλιτέχνες δημιουργούσαν κατά εντολή του βασιλιά , τη μορφή του όπως την επιθυμούσε στη γλυπτική, τη σφραγιδογλυφία, τη ζωγραφική και άλλους τομείς ενώ ύστερα διαδίδονταν σε όλη την αυτοκρατορία. 

Πολλά πρωτότυπα έργα σήμερα σώζονται κυρίως σε αποσπασματική κατάσταση αλλά πολλά χαρακτηριστικά τους  είναι γνωστά  επίσης και μέσα από μεταγενέστερα αντίγραφα ή φιλολογικές αναφορές , κυρίως από του Πλίνιου και του Πλούταρχου  .

Αλέξανδρος και Γλυπτική. 

Η γλυπτική είναι  αδιαμφισβήτητα μια από τις πιο άρτιες τέχνες καθώς είναι δυνατόν το γλυπτό έργο κανείς να το δει περίοπτα, να το επεξεργαστεί καλύτερα και γενικά να συλλάβει μια καλύτερη γνώμη για το θέμα.  Τα βασιλικά πορτρέτα του Αλέξανδρου, αν και σώζεται πλήθος αυτών , οι κεφαλές αυτών είναι καλύτερα διατηρημένες. Μπορεί ως πορτρέτο να εννοούμε μόνο το τμήμα της κεφαλής αλλά ουσιαστικά για την εποχή αυτή αναφερόμαστε σε όλο το έργο .

Κατεξοχήν χαρακτηριστικό αυτών των αγαλμάτων είναι η νεότητα του βασιλιά που προβάλλεται και ίσως παραπέμπει και σε έναν παραλληλισμό με τη νεότητα της αυτοκρατορίας του, χαρακτηριστικό των αγαλμάτων αθλητών και θεών παλαιότερων εποχών καθώς επίσης σημαντικό στοιχείο είναι και η απουσία της γενειάδας που οι προηγούμενοι βασιλείς έφεραν. 

Φέρει δόρυ τονίζοντας τον τρόπο με τον οποίο κερδήθηκαν όλα αυτά [ δορύκτητος ] και αποπνέει  η μορφή του δυναμισμό. Η κόμμωση του είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό καθώς μοιάζει σαν να δημιουργεί έναν όγκο κυρίως πάνω από το μέτωπο [ αναστολή κόμης] που τον παραλληλίζει με τη μορφή του Ηρακλή που φορούσε το τομάρι του Λιονταριού της Νεμέας . Εμφανίζεται ως άλλος Ηρακλής με τα δικά του ανδραγαθήματα, ο οποίος και θεωρείτο και μυθικός πρόγονος της γενιάς του , γένος των Τημενίδων από τον μυθικό απόγονό του τον Τήμενο .  

Ο Λύσιππος από τη Σικυώνα ήταν ο αυτοκρατορικός γλύπτης που απέδωσε καταλληλότερα τη μορφή του Αλέξανδρου στο μάρμαρο. Τον έπλασε σαν μια μορφή που φαίνεται από την φύση του έτοιμος για να κυβερνήσει και να μεγαλουργήσει στο τομέα του. 

Τα χαρακτηριστικά του είναι τα εξής:   αναστολή κόμης , ελαφριά κλίση του κεφαλιού , βαθιά στις κόγχες μάτια, χαρακτηριστικά που αποπνέουν έντονο δυναμισμό και δραματικότητα.  Έργα πρωτότυπα του Λυσίππου δεν έχουν διασωθεί υπάρχουν όμως πολλά αντίγραφα που αναφέρονται από τον Πλούταρχο και τον Πλίνιο που έχουν διασωθεί έως σήμερα. Σημαντικά παραδείγματα είναι η κεφαλή των Γιαννιτσών , της Ολυμπίας και της στήλης Azara.

Κεφαλή Αλέξανδρου από χάλκινο ανδριάντα του Λυσίππου  330 π.Χ.  μουσείο Πέλλας.

Κεφαλή του Αλέξανδρου , γλύπτης Λεωχάρης 340-330 π.Χ.  Εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά της Λυσίππεια Σχολής.
 

Αλέξανδρος και Ζωγραφική. 

Ο Αλέξανδρος δεν είχε μόνο το προσωπικό του γλύπτη αλλά και τον προσωπικό του ζωγράφο, με το όνομα Απελλής  από τη Κω . Η πιο γνωστή απεικόνιση του Αλέξανδρου στη ζωγραφική από τον Απελλή βρισκόταν στο ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο και τον παρίστανε ως Δία Κεραυνοφόρο, τονίζοντας την υπερφυσικότητά του λόγω των σπουδαίων κατακτήσεών του.

Παρουσιάζεται ένθρονος με χαλαρή ένδυση κρατώντας το δόρυ του και τον κεραυνό του Δία . Το πρωτότυπο δε σώζεται , όμως υπάρχει ένα ικανοποιητικό αντίγραφό του στο πομπηιανό σπίτι  των Vetii του 1^ου αιώνα μ.Χ. . Μάλιστα στο 35^ο βιβλίο του Πλίνιου αναφέρεται ότι πληρώθηκε το τεράστιο για την εποχή ποσό των 20 χρυσών ταλάντων .

 

Αλέξανδρος ως άλλος Δίας Κεραυνοφόρος , πιθανό αντίγραφο πρωιμότερο έργο του Απελλή από το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο , Πομπηία σπίτι των Vetii ,   1^ος αιώνας μ.Χ. 

Ο  Μέγας Αλέξανδρος έζησε μια μυθιστορηματική ζωή που συγκίνησε και θα συγκινεί όπως  και ο τρόπος απόδοσής του στην τέχνη  και η φιλοσοφία που την κάλυπτε . Στο παρών άρθρο είδαμε σε συντομία τον τρόπο προσέγγισης του στη γλυπτική και τη ζωγραφική . Στο επόμενο άρθρο θα ολοκληρώσουμε με τη σφραγιδογλυφία και την απεικόνισή του στα νομίσματα .

Βιβλιογραφία.

Pollit   J.   2014 , Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή , Αθήνα , Εκδόσεις Παπαδήμα.

Πλάντζος Δ.   2016, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1200-30 π.Χ., Αθήνα , Εκδόσεις Καπόν.

Επιμέλεια: Aντώνης Λουκόπουλος , Φοιτητής του τμήματος Ιστορίας , Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών.