Σαν σήμερα: Εγκαθιδρύθηκε το Καθεστώς της 4ης Αυγούστου του 1936

 ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

  Το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου του 1936 ή η δικτατορία της 4^ης Αυγούστου του 1936, ήταν ένα δικτατορικό καθεστώς, το οποίο διήρκησε από τις 4 Αυγούστου του 1936 έως τις 22 Απριλίου του 1941, όταν δηλαδή, τα γερμανικά στρατεύματα εισήλθαν στην Αθήνα και άρχισε η περίοδος της κατοχής. Το καθεστώς ήταν ως επί το πλείστων προσωποπαγές, δηλαδή κυρίαρχη προσωπικότητα του καθεστώτος, υπήρξε ο ηγέτης του Ιωάννης Μεταξάς. 

 ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ:

Καταρχήν, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου (ονομάζεται η περίοδος με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου 1919-1939),υπήρξε πολιτική αστάθεια, είχαμε αλλεπάλληλα στρατιωτικά κινήματα και πραξικοπήματα (όπως το κίνημα του Νικολάου Πλαστήρα (1922), η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου (1925) κ.α.). Η μοναδική φορά, που είχαμε πολιτική σταθερότητα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, είναι από το 1928-1932, όπου σχηματίστηκε η τελευταία κυβέρνηση υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

  Το 1932 προκηρύχθηκαν εκλογές. Όμως, κανένα από τα μεγάλα κόμματα δε κατάφεραν να εκλεγούν αυτοδύναμα. Έτσι, οι εκλογές επαναλήφθηκαν το Μάρτιο του 1933, όπου πρώτο κόμμα αναδείχθηκε το Λαϊκό Κόμμα υπό την ηγεσία του Παναγή Τσαλδάρη. 

Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι, το Λαϊκό Κόμμα ήταν ο κύριος αντίπαλος του κόμματος των Φιλελευθέρων, δηλαδή του κόμματος του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1935. Την 1^η Μαρτίου του 1935 εξερράγη το κίνημα του Ελευθερίου Βενιζέλου και στις εκλογές του Μαρτίου του 1935 το κόμμα των Φιλελευθέρων δε συμμετέχει. 

Επομένως, κατανοούμε τη πολιτική πόλωση, που υφίσταντο εκείνη τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, ανάμεσα σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς. Αμέσως, μετά την καταστολή του κινήματος του Βενιζέλου από τον Γεώργιο Κονδύλη, ο Κονδύλης το ίδιο έτος ανατρέπει τον Τσαλδάρη, μέσω της βοήθειας των τριών αρχηγών των ενόπλων δυνάμεων (Παπάγου, Οικονόμου και Ρέππα) και διενεργεί στις 3 Νοεμβρίου του 1935 δημοψήφισμα για την παλινόρθωση της βασιλείας. Το δημοψήφισμα χαρακτηρίστηκε ως νόθο δημοψήφισμα, παρ’ όλα αυτά ο Βασιλιάς Γεώργιος επέστρεψε στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 1935, οπότε έχουμε την παλινόρθωση της βασιλείας.
 

Μετά την επιστροφή του Βασιλιά Γεωργίου στην Ελλάδα, το καθεστώς του Γεωργίου Κονδύλη αποσύρεται από την εξουσία. 

Ο Βασιλιάς διορίζει προσωρινό πρωθυπουργό το Γεώργιο Δεμερτζή, ο οποίος προκηρύσσει εκλογές, οι οποίες θα διεξάγονταν στις 26 Ιανουαρίου του 1936. Πράγματι, στις 26 Ιανουαρίου του 1936 διεξήχθησαν οι εκλογές, όμως κανένα από τα μεγάλα κόμματα, δε κατάφερε να πάρει τη δεδηλωμένη στη βουλή, δηλαδή κανένα κόμμα δε μπόρεσε να εκλεγεί αυτοδύναμο. 

Εδώ αξίζει να τονίσουμε ότι, συμμετείχε και το κόμμα του Ιωάννη Μεταξά το λεγόμενο <<Κόμμα των Ελευθεροφρόνων>>, το οποίο κατάφερε να συγκεντρώσει μόνο το 3,94 των ψήφων και να εκλέξει επτά βουλευτές. Όπως προαναφέραμε, κανένα μεγάλο κόμμα δε κατάφερε να εκλεγεί αυτοδύναμο και παρά τις εκκλήσεις του βασιλιά για συνεργασία μεταξύ των κομμάτων, δε σχηματίστηκε κυβέρνηση. Έτσι, ο βασιλιάς ανάθεσε εκ νέου, την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο Γεώργιο Δεμερτζή και ο Ιωάννης Μεταξάς διορίστηκε υπουργός στρατιωτικών και αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως. 

Στις 19 Φεβρουαρίου του 1936 υπογράφτηκε μυστικά το Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα(ο Σκλάβαινας ήταν πρόεδρος του Κ.Κ.Ε) μεταξύ των Φιλελευθέρων και του Κ.Κ.Ε. Το σύμφωνο αυτό σήμαινε πως το ΚΚΕ και το κόμμα των Φιλελευθέρων δημιουργούσαν ένα λαϊκό δημοκρατικό μέτωπο. Στις 13 Απριλίου του 1936 πεθαίνει ο πρωθυπουργός Γεώργιος Δεμερτζής, ενώ την ίδια χρονιά πεθαίνουν πολλοί επιφανείς πολιτικοί, όπως: ο Ελευθέριος Βενιζέλος (18 Μαρτίου 1936), ο Γεώργιος Κονδύλης (Ιανουάριος 1936) ο Παναγής Τσαλδάρης (Μάιος 1936), ο Αλέξανδρος Ζαΐμης (Σεπτέμβριος 1936), ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου (Νοέμβριος 1936).
  

Μετά το θάνατο του Γεωργίου Δεμερτζή, ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄, διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά. Στις 27 Απριλίου του 1936 η κυβέρνηση Μεταξά, έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή με 241 ψήφους υπέρ, 16 κατά, ενώ τέσσερις βουλευτές απείχαν από τη ψηφοφορία. Μετά τη ψήφο εμπιστοσύνης, που έλαβε ο Μεταξάς, είχε επαφές με το γιο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον Σοφοκλή Βενιζέλο, όπου του πρότεινε να αναλάβει την αντιπροεδρία της κυβερνήσεως. Αυτές οι συζητήσεις έγιναν στα τέλη Μαίου και στις αρχές Ιουνίου του 1936. 

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος έθεσε του εξής όρους στο Μεταξά, για να μπει στη κυβέρνηση του: α) ζήτησε να επανέλθουν οι απότακτοι στρατιωτικοί του κινήματος του 1935, β) να οριστεί συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα του καθεστώτος και γ) ζήτησε να γίνει αναθεώρηση του Συντάγματος. Αυτοί οι συγκεκριμένοι όροι δεν ικανοποίησαν το Μεταξά και έτσι ο Σοφοκλής Βενιζέλος δε μπήκε στη κυβέρνηση. Όμως, εκτός από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις, που υφίσταντο εκείνη την περίοδο στα κόμματα, υπήρχαν και κοινωνικές αναταραχές μεταξύ των πολιτών. 

                                ΑΠΕΡΓΙΑΚΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ: 

 

Το Μάιο του 1936 πραγματοποιήθηκαν πολλές απεργίες σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Το Κ.Κ.Ε (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας) μαζί με διάφορα εργατικά σωματεία, διοργάνωναν απεργιακές κινητοποιήσεις σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και διαδήλωναν κατά της κυβέρνησης του Ιωάννη Μεταξά. 

Πιο συγκεκριμένα: στις 8 Μαίου του 1936 πραγματοποιήθηκαν απεργιακές κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, οι οποίες συνεχίστηκαν και την επόμενη ημέρα και σύμφωνα με ορισμένες ιστορικές πηγές, οι διαδηλωτές έφτασαν τους 25.000. Εκείνη την ημέρα, οι διαδηλωτές κινήθηκαν προς το κτίριο της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας και επιχείρησαν να το καταλάβουν. Όμως, τους εμπόδισε η χωροφυλακή, υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των διαδηλωτών και της χωροφυλακής και αυτό είχε ως αποτέλεσμα, να έχουμε δώδεκα νεκρούς και από τις δύο πλευρές και πολλούς τραυματίες. 

Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε η κηδεία των θυμάτων, όπου μετά το τέλος της, υπήρξαν πάλι συγκρούσεις μεταξύ των διαδηλωτών και της χωροφυλακής. Στη Θεσσαλονίκη επί της ουσίας, δεν υπήρχε τάξη και ασφάλεια και τότε, ο Μεταξάς διέταξε να μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη μια μοίρα του στόλου και ένα τάγμα του στρατού, με σκοπό να επαναφέρει τη τάξη και την ασφάλεια στη πόλη. 

Πράγματι, κατάφεραν να επαναφέρουν εν μέρει την τάξη και την ασφάλεια στη Θεσσαλονίκη, όμως απεργιακές κινητοποιήσεις εκδηλώθηκαν στην Αθήνα, στον Πειραιά, όπου υπήρξαν και πυροβολισμοί, στη Λιβαδειά και σ’ άλλες πόλεις. Όλα αυτά τα γεγονότα, αποδείκνυαν τη πολιτική αστάθεια, που υφίσταντο εκείνη τη χρονική περίοδο και ο Μεταξάς το σκεφτόταν σοβαρά να εγκαθιδρύσει δικτατορία.

  ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ:    

  Στις 24 Ιουλίου του 1936, το Κ.Κ.Ε μαζί με τη Γ.Σ.Σ.Ε και διάφορα άλλα εργατικά σωματεία αποφάσισαν να κηρύξουν πανελλήνια απεργία, η οποία θα πραγματοποιούνταν στις 5 Αυγούστου του 1936 στην Αθήνα. Αφορμή στάθηκε η επιβολή καθεστώτος υποχρεωτικής διαιτησίας, στις διενέξεις εργαζομένων και εργοδοτών. Βέβαια, η πραγματική αφορμή ήταν η αντίθεση τους προς την κυβέρνηση του Μεταξά και τις πρακτικές, που ακολουθούσε. 

 

Το σύμφωνο για την επικείμενη απεργία, το υπέγραψε και ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος, οποίος ήταν ο πρόεδρος του Αγροτικού Κόμματος. Το Κ.Κ.Ε άρχισε να οργανώνει όλα τα εργατικά σωματεία και συνδικάτα, τους αγρότες, τους εργάτες και τη νεολαία, ενώ παράλληλα θα εκδηλώνονταν απεργίες και σ’ άλλες πόλεις της Ελλάδας.
 
 
   Το βράδυ (22:00) της 4^ης Αυγούστου του 1936, ο Μεταξάς επισκέφτηκε το Βασιλιά Γεώργιο το Β΄ στα ανάκτορα. Του ανακοίνωσε την πρόθεση του να εγκαθιδρύσει δικτατορία και να αναστείλει ορισμένα άρθρα του υπάρχοντος Συντάγματος, λόγω της επικείμενης απεργίας, που θα πραγματοποιούνταν την επόμενη ημέρα και εξέφρασε τις ανησυχίες του για την εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος, λόγω της επικείμενης απεργίας, η οποία είχε οργανωθεί από το Κ.Κ.Ε και άλλα εργατικά σωματεία.  

 

Ο Βασιλιάς συμφώνησε. Το ίδιο βράδυ στο υπουργείο εξωτερικών ο Μεταξάς συγκάλεσε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο. Παρά τις αντιδράσεις και παραιτήσεις κάποιων υπουργών όπως ο Γεώργιος Μαντζαβίνος και ο Αριστοτέλης Ι. Βαλαωρίτης, ο Μεταξάς κατάφερε την αναστολή σημαντικών άρθρων του Συντάγματος, κατέλυσε τη βουλή και επέβαλλε δικτατορία και το Καθεστώς της 4^ης Αυγούστου.

                      Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ:

Η ιδεολογία του καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου ήταν ο Εθνικισμός και ο Γ΄ Ελληνικός πολιτισμός, δηλαδή δεν υιοθέτησε το όραμα της <<Μεγάλης Ιδέας>>, αλλά υποστήριξε ότι η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει ως έχει με τα σύνορα της και οι πολίτες έπρεπε να γαλουχηθούν με τις αρχές, τις αξίες και τα ιδανικά του αρχαίου και του βυζαντινού ελληνικού πολιτισμού, να τα υιοθετήσουν και να ζήσουν σύμφωνα μ’ αυτά. Μ’ άλλα λόγια, θεωρούσαν τους εαυτούς τους συνεχιστές των αρχαίων Ελλήνων και των Βυζαντινών.  

 

Το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, έθεσε εκτός νόμου το Κ.Κ.Ε και όλα τα υπόλοιπα κόμματα, φυλάκισε τους πολιτικούς αντιπάλους, τους εξόρισε και καταδίωξε με πολύ σφοδρό τρόπο τους πολίτες, οι οποίοι είχαν υιοθετήσει την ιδεολογία του Κομμουνισμού. Επιπρόσθετα, έκλεισε τα εργατικά σωματεία, ενώ λογόκρινε και τον τύπο της εποχής, δηλαδή τις εφημερίδες. 

 

Πάντως, σε καμία περίπτωση, δεν υιοθέτησε και δε ταυτίστηκε με την ιδεολογία του ναζιστικού καθεστώτος της Γερμανίας (Αδόλφος Χίτλερ) και την ιδεολογία του φασιστικού καθεστώτος της Ιταλίας (Μπενίτο Μουσολίνι).  

 

Ο ίδιος ο Μεταξάς έγραψε στο ημερολόγιο του για την επιβολή του καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου τα εξής: «Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομουνιστικό, Κράτος ολοκληρωτικό. Κράτος με βάση αγροτική και εργατική, και κατά συνέπεια αντιπλουτοκρατικό. Δεν είχε βέβαια κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά. Αλλά κόμμα ήτανε όλος ο Λαός, εκτός από τους αδιόρθωτους κομμουνιστάς και τους αντιδραστικούς παλαιοκομματικούς».

                                                           ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

 Καταληκτικά, το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, υπήρξε ένα ολοκληρωτικό εθνικιστικό καθεστώς. Ο Ιωάννης Μεταξάς εκμεταλλεύτηκε τη πολιτική αστάθεια, που επικρατούσε και επέβαλλε το δικτατορικό καθεστώς του. Καταδίωξε σφόδρα τους πολιτικούς αντιπάλους και τους αντιφρονούντες, αλλά σε καμία περίπτωση δε ταυτίστηκε με τα αυταρχικά καθεστώτα της Γερμανίας και της Ιταλίας.

 

Επιμέλεια: Βαγγέλης Κούλης για το Hondos News.